Imię Miriam (hebr. מִרְיָם, Miryam) i jego grecka forma Maria (gr. Μαρία, María) niosą ze sobą głębokie znaczenie, łącząc Maryję, Matkę Jezusa, z biblijną Miriam, prorokinią i siostrą Mojżesza oraz Aarona (Wj 15,20). W języku hebrajskim imię Miriam jest często interpretowane jako „gorycz” (od słowa mar – gorzki). Sama etymologia imienia odzwierciedla liczne życiowe próby, które spotykały kobiety, które nosiły to imię.
Miriam i Maryja – echo historii wyjścia
W Starym Testamencie Miriam jest przedstawiona jako prorokini i znacząca postać w historii wyjścia z Egiptu. Jej siła i wiara objawiły się szczególnie w chwili, gdy prowadziła Izraelitów przechodzących przez Morze Czerwone. Jej rola zapowiada rolę Maryi w Nowym Testamencie, tej, która nosi w sobie Jezusa. Grecka forma Maria, używana w Nowym Testamencie (np. Łk 1,27), bezpośrednio nawiązuje do hebrajskiego Miryam, zachowując jego teologiczną wagę. Wczesne wspólnoty judeochrześcijańskie, dobrze znające pisma Starego Testamentu, widziały w Marii kontynuację dziedzictwa Miriam, łącząc postać Maryi z ocaleniem i oddaniem się Bożemu planowi zbawienia.
Maryja w tradycji judaizmu I wieku
Ewangelia Łukasza ukazuje Maryję z Nazaretu jako postać głęboko zakorzenioną w religijnych i kulturowych tradycjach judaizmu I wieku. To ważne przypomnienie w obliczu współczesnych wyobrażeń, które czasem pomijają jej gorliwie żydowską tożsamość. Łukasz podkreśla wierność Maryi wierze Izraela, jej udział w rytuałach żydowskich oraz teologiczną wagę jej wiary w kontekście judaizmu. Maryja jawi się jako wzór wierności: zachowuje przykazania, uczestniczy w najważniejszych wydarzeniach religijnych i uosabia nadzieję Izraela na wypełnienie obietnic przymierza, łącząc w sobie przesłanie ksiąg Starego Testamentu i Nowego Testamentu.
Maryja w świątyni
Łukasz od samego początku akcentuje żydowską tożsamość Maryi, opisując jej dokładne przestrzeganie praw Tory. W drugim rozdziale Ewangelii Łukasza (Łk 2,21–24), po narodzeniu Jezusa, Maryja i Józef skrupulatnie wypełniają przepisy Prawa: dopilnowują obrzezania Jezusa ósmego dnia (Rdz 17,12), włączając go tym samym w przymierze Boga z Izraelem. Następnie spełniają przepisy oczyszczenia (Kpł 12,2-8), przynosząc Jezusa do świątyni w Jerozolimie i składając ofiarę z dwóch synogarlic lub gołębi, ofiarę przeznaczoną dla ludzi o skromnych dochodach. To odkupienie pierworodnego syna, nakazane w Wj 13,2, ukazuje ich głęboką wierność Prawu.
Spotkanie z Symeonem jeszcze mocniej podkreśla żydowską tożsamość Maryi. Symeon był „człowiekiem prawym i pobożnym, który wyczekiwał pociechy Izraela” (Łk 2,25). Jego pieśń (Łk 2,29-32) głosi, że Jezus jest „światłem na oświecenie pogan i chwałą ludu Twego, Izraela”, co wpisuje narodziny Jezusa w żydowską nadzieję mesjańską i nawiązuje do proroctw Iz 42,6 i 49,6. Następne słowa Symeona skierowane są do Maryi, że Jezus będzie „znakiem, któremu sprzeciwiać się będą” i że „miecz przeniknie jej duszę” (Łk 2,34-35), co łączy się z motywem cierpiącego Sługi Jahwe z Iz 53. Obecność Maryi w świątyni i jej udział w proroczych spotkaniach ukazują jej głębokie zakorzenienie w życiu religijnym Izraela.
Pielgrzymka i codzienna wierność
Wierność Maryi żydowskiej tradycji widać także w dorocznej pielgrzymce do Jerozolimy na Święto Paschy (Łk 2,41), zgodnie z nakazem z Pwt 16,1-6. Pascha była jednym z najważniejszych świąt żydowskich, które jednoczyło wspólnotę w kulcie i wspominaniu Bożego wyzwolenia. Opowieść o dwunastoletnim Jezusie rozmawiającym z nauczycielami w świątyni (Łk 2,42–50) pokazuje, że cała rodzina była zanurzona w życiu religijnym Izraela. Zaniepokojenie Maryi, gdy Jezus pozostał w Jerozolimie (Łk 2,48), ukazuje jej ludzkie zmaganie z rozumieniem powołania Syna, a jej „rozważanie tego w sercu” (Łk 2,51) odsłania wiarę dojrzewającą przez medytację nad Bożym działaniem.
Magnificat – modlitwa Córki Syjonu
Tak szczegółowe ukazanie wierności Maryi wierze Izraela jest tym bardziej uderzające, że powszechnie przyjmuje się, iż Łukasz był autorem pochodzenia pogańskiego. Jednak jego dogłębna znajomość żydowskich zwyczajów i licznych odniesień do ksiąg Starego Testamentu wskazuje na kogoś głęboko zanurzonego w kulturze żydowskiej. Najpiękniejszym wyrazem tożsamości Maryi jest jej modlitwa – Magnificat (Łk 1,46-55). Nawiązuje ona do modlitwy Anny z 1 Sm 2,1-10. Podobnie jak Anna, Maryja wysławia Bożą sprawiedliwość, która poniża pyszałków, a wywyższa pokornych; jest to motyw dobrze znany z literatury prorockiej (np. Iz 40,4). Modlitwa Maryi ukazuje ją jako wierną Córę Syjonu, która ufa w obietnice dane Abrahamowi i jego potomstwu (Łk 1,55), ucieleśniając obraz „Dziewicy Izraela” (Jr 31,4).
Zwiastowanie i zgoda Maryi
Odpowiedź Maryi na zwiastowanie anielskie (Łk 1,26-38) także odsłania głębię jej wiary. Jako młoda kobieta z Nazaretu, miejscowości wiązanej z mesjańskimi nadziejami (Za 3,8; Iz 11,1), Maryja przyjmuje swoje powołanie z niezwykłym zaufaniem. Jej pytanie: „Jakże się to stanie, skoro nie znam męża?” (Łk 1,34), a następnie zgoda: „Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa!” (Łk 1,38) przypominają reakcje Abrahama i Mojżesza, którzy odpowiadali na Boże wezwanie mimo niepewności.
Maryja jako pomost między Przymierzami
Żydowskość Maryi nie jest jedynie szczegółem historycznym, lecz teologicznym fundamentem Ewangelii Łukasza. Jej wierność Torze, udział w rytuałach świątynnych i zakorzenienie w tradycji prorockiej przedstawiają ją jako wzór uczennicy Jezusa i uosobienie wiary Izraela. Jej historia łączy księgi Starego z Nowym Testamentem, ukazując Maryję jako wierną Żydówkę, której całe życie wypełnia Boże obietnice. Poprzez Maryję Łukasz ukazuje ciągłość Bożego planu, od Izraela aż po narody, a jej wiara staje się wzorem dla wszystkich wierzących. Jej życie zaprasza, by zaufać Bożym zamiarom, czerpać siłę z tradycji i zobaczyć siebie jako część wielkiej historii odkupienia.
