Jedna z najbardziej poruszających historii w Starym Testamencie opowiada o położnych, które sprzeciwiły się okrutnemu dekretowi nakazującemu zabijanie hebrajskich chłopców narodzonych w Egipcie. Wydarzenia te miały prawdopodobnie miejsce za panowania faraona Ramzesa II (ok. 1279–1213 r. p.n.e.) lub Merenptaha (ok. 1213–1203 r. p.n.e.), który, według niektórych tradycji, był faraonem z czasów wyjścia Izraelitów z Egiptu.
Zło zostaje uwolnione
Nowy faraon Egiptu postanowił podjąć brutalne kroki, aby ograniczyć niekontrolowany przyrost naturalny Izraelitów. Jego lęk można jeszcze zrozumieć (autor porównuje go do współczesnych obaw związanych z migracją i przewagą demograficzną), ale jego okrucieństwo jest niewyobrażalne i nie ma żadnego usprawiedliwienia.
Czytamy:
„15 Potem rzekł król Egiptu do położnych hebrajskich, z których jednej było na imię Szifra, a drugiej Pua,
16 mówiąc: «Gdy będziecie odbierały porody u kobiet hebrajskich i zobaczycie je na krześle porodowym, jeśli to będzie syn, zabijcie go; jeśli zaś córka, niech żyje».” (Wj 1,15–16)
Na pierwszy rzut oka znaczenie tego tekstu wydaje się jasne, jednak w oryginalnym hebrajskim nie jest już takie oczywiste. Z tego powodu żydowscy komentatorzy od wieków spierają się, czy położne były same Izraelitkami („położne hebrajskie”), czy też członkiniami egipskiej elity medycznej odpowiedzialnej za nadzór nad porodami wśród hebrajskich niewolników.
Możliwość takiej różnicy w interpretacji wynika z faktu, że pierwotny tekst hebrajski był niepunktowany, tzn. składał się jedynie z 22 spółgłoskowych liter alfabetu hebrajskiego, bez oznaczeń samogłoskowych. Hebrajski zapis wyglądał tak: למילדת העברית, natomiast tekst masorecki brzmi: לַמְיַלְּדֹת הָעִבְרִיֹּת.
Twórcy tekstu masoreckiego nazywani są masoretami. Byli to żydowscy skrybowie i uczeni, którzy działali pomiędzy VI a X wiekiem n.e. To właśnie oni ujednolicili tekst Biblii Hebrajskiej, dodając znaki samogłoskowe (tzw. niqqud), znaki akcentowe (znaki kantylacji) oraz inne oznaczenia, aby zapewnić poprawną wymowę i sposób recytacji tekstu według własnej tradycji. Efektem ich pracy jest tekst masorecki (MT), który do dziś jest autorytatywną wersją hebrajskiego tekstu Biblii żydowskiej.
Możesz pominąć ten akapit, jeśli nie znosisz gramatyki, ale warto przez niego przebrnąć, bo jest bardzo cenny: W Księdze Wyjścia 1,15 fraza hebrajska opisująca położne Szifrę i Puę w tekście masoreckim brzmi: לַמְיַלְּדֹת הָעִבְרִיֹּת, co tłumaczy się jako „do położnych hebrajskich”. Masoreckie wokalizowanie używa tu samogłoski patach (krótkie „a”) pod lamed (לַ), co sprawia, że słowo „hebrajskie” (עִבְרִיֹּת) jest przymiotnikiem określającym „położne”, a więc sugeruje, że położne były etnicznie Hebrajkami. Jednak, jak już wspomniano, pierwotny tekst nie zawierał samogłosek. Dlatego możliwa jest także alternatywna wokalizacja: לִמְיַלְּדֹת הָעִבְרִיֹּת, z samogłoską chirik (krótkie „i”) pod lamed (לִ). W takiej lekturze powstaje tzw. konstrukcja łańcuchowa, co daje znaczenie „do położnych kobiet hebrajskich”, a więc implikuje, że położne nie były Hebrajkami, lecz raczej Egipcjankami – profesjonalistkami wyznaczonymi do pracy wśród społeczności hebrajskiej.
Jednym z kluczowych argumentów za tym, że położne były Hebrajkami, jest fakt, że ich imiona nie są egipskie, lecz mają wyraźnie hebrajskie znaczenie. Szifra znaczy po hebrajsku „piękna” lub „ulepszająca”, a Pua to „wołająca” lub „promienna”. Możliwe, że zostały one wybrane spośród Izraelitek do pracy na dworze faraona jako swoiste łączniczki między władzą a ludem. Jednak ich hebrajskie imiona można również wytłumaczyć jako przydomki używane w środowisku hebrajskim, a nie ich pierwotne egipskie imiona. Główny argument przemawiający za tym, że były Egipcjankami, opiera się na logicznej trudności wyobrażenia sobie sytuacji, w której faraon prowadzi bezpośrednie rozmowy z hebrajskimi niewolnicami i oczekuje od nich, że posłusznie wykonają nakaz zabijania znacznej liczby izraelskich dzieci (trudno powiedzieć, co jest w tym scenariuszu mniej prawdopodobne!).
Kolejnym argumentem jest matematyczna niemożliwość, by dwie położne samodzielnie wykonywały tę pracę. Na podstawie przybliżonych, ale rozsądnych obliczeń szacuje się, że potrzeba by było około 1 000–3 000 położnych, aby obsłużyć mniej więcej 600 000 izraelskich kobiet, które, według biblijnego opisu, rodziły w tym czasie dzieci. W chwili wyjścia z Egiptu liczba Izraelitów wynosiła od jednego do trzech milionów, biorąc pod uwagę biblijny zapis mówiący o 600 000 mężczyznach, nie licząc kobiet i dzieci (Wj 12,37). Dlatego bardzo możliwe, że Szifra i Pua były raczej urzędniczkami medycznymi na dworze faraona. Hipoteza, że pełniły one rolę nadzorczyń, dobrze wpisuje się w strukturę egipskiej biurokracji, która zatrudniała wielu urzędników do zarządzania pracą i zasobami.
Bunt wiary
Niezależnie od tego, czy były Hebrajkami, czy Egipcjankami, położne nie posłuchały rozkazu i znalazły wymówkę, aby go nie wykonać:
„17 Lecz położne bały się Boga i nie czyniły tak, jak im rozkazał król Egiptu, lecz pozwalały chłopcom żyć.
18 Wezwał więc król Egiptu położne i rzekł do nich: «Czemu to uczyniłyście i pozwalałyście chłopcom żyć?»
19 One odpowiedziały faraonowi: «Kobiety hebrajskie nie są takie jak Egipcjanki, bo są silne i rodzą, zanim do nich przyjdzie położna».” (Wj 1,17–19)
Ich usprawiedliwienie przed faraonem, że Hebrajki są „silne” (hebr. chajot, od rdzenia ח-י-ה oznaczającego „życie” lub „zwierzę”), jest interpretowane jako porównanie ich do dzikich zwierząt, które rodzą szybko i bez pomocy. To sprytna gra słów zestawiająca witalność i ludzką kruchość. Jeżeli położne były rzeczywiście Hebrajkami, wszystko wydaje się oczywiste. Ale czy można to zrozumieć także w przypadku, gdyby były Egipcjankami? Odpowiedź brzmi: tak. Jak to możliwe?
Choć hebrajskie słowo אֱלֹהִים (Elohim) może oznaczać zarówno „Boga”, jak i „bogów”, w tym fragmencie występuje ono z rodzajnikiem określonym (הָאֱלֹהִים, ha-Elohim, „Bóg”), co zawęża interpretację do Boga Izraela lub jednego z wymienionych wcześniej egipskich bóstw. Egipski panteon obejmował co najmniej trzy bóstwa związane z ochroną kobiet w ciąży i ich nienarodzonych dzieci: Amona-Re, głównego boga Egiptu, który oprócz innych funkcji był także łączony z płodnością i narodzinami; Izydę, boginię macierzyństwa, czczoną jako opiekunkę kobiet i dzieci; oraz Hathor, inną boginię ściśle związaną z porodem. Możliwe więc, że egipskie położne bały się raczej własnych bogów. Innymi słowy, określenie „Bóg” w Wj 1,17 może odnosić się zarówno do Boga Hebrajczyków, jak i do egipskiego bóstwa, które szczególnie sprzeciwiałoby się masowemu odbieraniu życia ludzkiego w Egipcie.
Chociaż „Bóg” (הָאֱלֹהִים, ha-Elohim) mógłby odnosić się do JHWH (יהוה), byłoby nietypowe, gdyby tekst unikał wyraźnego stwierdzenia, że „położne bały się PANA” (Boga Izraela). Brak imienia JHWH sugeruje raczej, że chodzi o któregoś z egipskich bogów.
Nie da się jednoznacznie ustalić, która interpretacja starożytnego tekstu hebrajskiego jest pierwotna. Położne mogły być Hebrajkami, mogły być Egipcjankami, a mogły być też Egipcjankami, które bały się Boga Izraela. Tekst być może celowo zachowuje dwuznaczność, by zachęcić czytelnika i słuchacza do rozważenia różnych możliwości, co jest znaną i często zamierzoną cechą narracji biblijnej.
Klęska zła
W Księdze Wyjścia 1,15–20 Szifra i Pua stają się przykładem odwagi moralnej, która zwycięża nad tyranią. Sprzeciwiły się dekretowi faraona nakazującemu zabijać hebrajskie noworodki (Wj 1,16), wybierając bojaźń Bożą ponad posłuszeństwo ludzkiej władzy i ocalając niezliczone życia dzięki swojemu sprytowi (Wj 1,19). Ich akt nieposłuszeństwa obywatelskiego, zakorzeniony w szacunku dla życia, udaremnił ludobójczy plan faraona.
Bóg wynagrodził ich wierność, obdarzając je trwałymi „domami”: rodami i potomstwem (Wj 1,21), a lud izraelski pomnażał się i stawał się „bardzo potężny”, mimo ciemiężenia (Wj 1,20). Ta Boża łaska podkreśla głęboką prawdę: zło, choć potężne, ostatecznie jest bezsilne wobec tych, którzy trzymają się Bożego porządku moralnego. Kolejny dekret faraona, nakazujący wszystkim Egipcjanom topić hebrajskich chłopców w Nilu (Wj 1,22), ukazuje jego desperację i potwierdza, że jego pierwszy plan nie powiódł się właśnie z powodu heroizmu położnych. Działania Szifry i Pui pokazują, że odważne, podstępne działanie, jeśli służy ocaleniu życia, jest zgodne z Bożą sprawiedliwością.
Zakończenie
Historia Szifry i Pui jest ponadczasowym świadectwem siły nieposłuszeństwa obywatelskiego, zakorzenionego w moralnym przekonaniu. Niezależnie od tego, czy były Hebrajkami, czy Egipcjankami, sprzeciwiły się tyranii, wybierając świętość życia ponad żądania opresyjnego władcy. Ich odwaga, zakorzeniona w głębokiej bojaźni Bożej (czy to wobec Boga Izraela, czy własnych bóstw), pokazuje, że prawdziwa sprawiedliwość przekracza granice kulturowe, etniczne, a nawet religijne.
Ratując hebrajskich chłopców, te kobiety ocaliły naród Izraela od zagłady i zachowały linię Judy, z której miał przyjść Chrystus – Zbawiciel i Król. Ta historia wzywa nas, byśmy zastanowili się nad tym, jak reagujemy na niesprawiedliwość. Czyn Szifry i Pui przypomina nam, że nawet w obliczu przytłaczającej siły, akty odwagi, zakorzenione w wierze i moralnej jasności, mogą zniweczyć plany zła.
Niech ich historia rozpali w nas determinację. Stańmy mocno przeciwko niesprawiedliwości, niech prawda stanie się naszą tarczą, a nasze działania będą pełne odwagi wiary. Czy my, jak Szifra i Pua, odważymy się sprzeciwić „faraonom” naszych czasów, aby chronić życie? Odważmy się i kształtujmy świat na nowo.
